Çini Sanatında Kullanılan Motifler ve Anlamları
Tarihi işlemelerimizin en güzeli ve en özeli olan çini 14. yüzyıldan itibaren İznik’te öne çıkmaya başlamış. İznik’te sanatçılar tarafından büyük bir ustalıkla tasarımlar oluşturularak örnek oluşturulmuştur. Çiniye çok fazla önem verilmiş İslami mimarlık anlayışında da başyapıtlar da cümle kullanımı yaygın olarak uygulanmıştır. İznik bir çini yapım üssü haline gelmiş ve İznik sadece Anadolu’nun değil dünya üzerinde en önemli çini üretim merkezlerinden biri olarak kabul edilmiştir. En şaşaalı dönemini Osmanlı döneminde yaşayan çini sanatı İznik çizimleri örnekleri ile Bursa Yeşil Cami Türbesi‘nde, Muradiye Camii de, Edirne’de Muradiye Camii’nde, Çinili Köşk’te sergilemiştir. Sıraltı tekniği ve sırlı boya tekniği ile üretilmiş bu çinilerin dışında 16. yüzyılda İznik’te de hem kalite hem desen üretiminde büyük değişiklikler meydana gelmiştir. Osmanlılar mozaik tekniklerini bırakmış sır altı boya ve sır tekniğini geliştirmiştir. Ayrıca saray hanesinde çok farklı ve yeni motifler geliştirilmeye üretilmeye başlamıştır. Lacivert, yeşil, turkuaz, mavi, kırmızı ve kahverenginin kullanımıyla İznik çinisi yepyeni bir devre ilk adımını atmıştır. Ayrıca uygulanan tüm yöntemlerin motiflerin ve renklerin ayrı ayrı anlam taşıdığı da bilinmektedir.
Çini motiflerinin anlamlarına gelecek olursak öncelikle olarak yaygın olarak uygulanan motifleri isimlendirmek gerekir. Hatayi, Rumi, bulut stilleri, geyik, karaca, anka, bitkisel desenler, doğal çiçek desenleri, gül gonca, lale, karanfil, lotus, menekşe, yaprak modelleri, gemi, vazo içinden çıkan doğal bitkiler ve çiçekleri, geometrik desenler İznik civarında yetişen binlerce bitki türü ve desenleri başlıca kullanılan motiflerdir.
İznik çini motiflerinde ve genel olarak çini motiflerinde bazı semboller ve motifler sık sık tekrarlanır. Bu durumun dini ve sembolik nedenleri vardır. Gül ve gonca motifi, peygamber teninin kokusunu akla getirir ve aşk ve güzelliği simgeler. Lale Osmanlıca Allah yazısı ile aynı harfleri içermesi açısından Allah’ın birliğini işaret eder. Lale soğanından çıkan bir çiçek açması ise Allah’ın birliğini ve insanlığın onun sıfatı ve kemalinden geldiğini ifade eder. Bunun dışında çiçek açmış bahar ağaçları cenneti tasvir eder. Selvi ağaçları tasavvufta sabrın kanıtı olarak bilinmektedir. Soğandan veya vazodan dallanarak açan çiçekler sık sık kullanılır ve bu da Allah’ın varlığına, birliğine, insanlığın ve ailenin kalpten Allah’a bağlılığını tasvir etmektedir.
İznik çinileri hem fiziksel özellikleri hem de desen uygulamasındaki çeşitlilik bakımından farklılık göstermektedir. Dekoratif amaçlı olarak duvar süsü olarak işlenen İznik çinileri gökyüzü, insan ve evren arasındaki anlamı kurarak Allah’a ulaşmayı hedefleyen motiflerle bezenmektedir.
